Arxealar, həyatın üç əsas domenindən biri olan və təkhüceyrəli mikroorqanizmlərdən ibarət canlılardır. Onlar bakteriyalar və eukariotlarla yanaşı, Yer kürəsindəki həyatın təkamülündə mühüm rol oynayır. Arxealar ekstremal şəraitlərə uyğunlaşaraq yüksək temperatur, duzluluq, asidlik və təzyiq şəraitində yaşamağı bacarırlar. Bu xüsusiyyətlər sayəsində onlar bakteriyalarla resurs uğrunda rəqabət apararaq sağ qala biliblər. Məhz bu xüsusiyyətlər İspaniyalı biotexnoloq professoru César de la Fuente və onun Pensilvaniya Universitetindəki komandası tərəfindən yeni antibiotiklərin kəşfi üçün əsas tədqiqat istiqamətinə çevrilib.

Komanda süni intellekt (İA) və dərin öyrənmə texnologiyalarından istifadə edərək arxealarda "arxeasinlər" adlandırılan yeni antimikrob maddələri müəyyən edib. Tədqiqat nəticəsində müəyyən olunmuş 80 kimyəvi birləşmədən 93%-i antimikrob xüsusiyyətlərə malikdir. Bu birləşmələrdən biri olan Arxeasin-73, in vivo modellərdə mövcud son çarə antibiotiklərindən biri olan Polimiksin B ilə müqayisə edilə bilən nəticələr göstərmişdir. Bu nailiyyət haqqında məlumat "Nature Microbiology" jurnalında dərc olunub.

Mövcud antibiotiklər, mikroorqanizmlərin öz aralarında müdafiə mexanizmi olaraq inkişaf etdirdikləri kimyəvi silahlardan əldə edilmişdir. Lakin arxealar üzərində aparılan tədqiqatlar çox məhduddur. Bu səbəbdən De la Fuente-nin komandası bu sahədə yeni antibiotiklərin kəşfi üçün mühüm addım atmışdır. Tədqiqatın müəlliflərindən biri, biokimyaçı Marcelo Torres qeyd edir ki, arxealar hələ tam tədqiq olunmamış bir həyat domeni olaraq antibiotik müqavimətinə qarşı mübarizədə böyük potensiala malikdir.

De la Fuente-nin komandası tədqiqat üçün xüsusi olaraq təkmilləşdirilmiş ApexOracle adlı süni intellekt proqramından istifadə etmişdir. Bu proqram arxeaların genetik informasiyasını təhlil edərək potensial antimikrob maddələri müəyyən edir. Komandanın əvvəlki tədqiqatlarında təklif olunan maddələrin yalnız 60%-i uğurlu nəticələr göstərmişdi. Lakin yeni texnologiya ilə bu göstərici 90%-dən yuxarı qalxmışdır. Tədqiqatçılar qeyd edir ki, təcrübə məlumatları artdıqca və model təkmilləşdirildikcə nəticələr daha da yaxşılaşır.

Süni intellektin kimya ilə birləşdirilməsi ilə antibiotiklərin kəşf edilməsi prosesi sürətlənmişdir. Bu yanaşma, həmçinin yeni dərmanların daha effektiv tətbiq üsullarının işlənib hazırlanmasına da imkan yaradır. Məsələn, İspaniyanın Huelva Universiteti və Sevilla Universiteti alimləri, nanotexnologiyadan istifadə edərək antibiotiklərin infeksiya mənbəyinə daha dəqiq çatdırılmasını təmin edən üsullar üzərində çalışır. Bu texnologiya dərmanların effektivliyini artırmaqla yanaşı, onların təsir müddətini də uzadır.

Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, antibiotik müqaviməti insanlıq üçün ən ciddi təhlükələrdən biridir. Bu problem 2019-cu ildə dünya üzrə 4,95 milyon ölüm hadisəsi ilə bağlı olmuşdur. Əgər yeni alternativlər tapılmasa, bu rəqəmin növbəti 20 ildə iki dəfə artması gözlənilir. De la Fuente və onun komandası isə arxeaları tədqiq edərək bu problemin həlli üçün yeni ümidlər təqdim edir.