Beynəlxalq astronomlar qrupu Kainatın erkən dövrlərini araşdırmaq məqsədilə CANDELS-Area Prism Epoch of Reionization Survey (CAPERS) adlı layihə çərçivəsində mühüm bir kəşfə imza atıb. James Webb Kosmik Teleskopunun (JWST) məlumatlarından istifadə edən alimlər, Böyük Partlayışdan təxminən 1 milyard il sonra formalaşmış “Kosmik Şəfəq” dövrünə aid olan və CAPERS-LRD-z9 kimi tanınan qalaktikanın mərkəzində qara dəliyin mövcudluğunu təsdiqləyiblər. Bu qara dəlik, təxminən 13300 milyon işıq ili uzaqlıqda yerləşir və elmə məlum olan ən erkən qara dəlik hesab olunur.

Tədqiqat Texas Universitetinin Kosmik Sərhəd Mərkəzindən postdoktoral araşdırmaçı Entoni J. Teylorun rəhbərliyi altında aparılıb və CAPERS konsorsiumunun bir neçə üzvünü əhatə edib. Bu mühüm nəticələr 6 avqust tarixində “The Astrophysical Journal Letters” jurnalında dərc olunub.

1970-ci illərdə alimlər əksər iri qalaktikaların mərkəzində superkütləvi qara dəliklərin (SMBH) olduğunu və bu qara dəliklərin qalaktikaların nüvələrini parlaq hala gətirdiyini müəyyən etmişdilər. Bu fenomen “Aktiv Qalaktika Nüvələri” (AGN) adlanır. James Webb Kosmik Teleskopunun istifadəyə verilməsi ilə alimlər bu nəhəng obyektlərin erkən sələflərini və onların qalaktikaların təkamülünə necə təsir etdiyini öyrənmək üçün yeni imkanlar əldə ediblər.

CAPERS-LRD-z9 qalaktikası ilk dəfə Webb teleskopunun Yaxın İnfraqırmızı Kamera (NIRCam) və Orta İnfraqırmızı Aləti (MIRI) vasitəsilə PRIMER tədqiqatının bir hissəsi olaraq müşahidə edilib. Bu qalaktika, Böyük Partlayışdan təxminən 1,5 milyard il sonra mövcud olmuş və “Kiçik Qırmızı Nöqtələr” adlanan qalaktikalar sinfinə aiddir. Bu qalaktikalar çox kompakt, qırmızı və gözlənilməz dərəcədə parlaqdır. CAPERS qrupu, NIRSpec/PRISM spektroskopiyası vasitəsilə bu qalaktikada sürətlə hərəkət edən qazın izlərini aşkarlayıb.

Qara dəlik ətrafındakı qaz və toz maddələri nəhəng sürətlə hərəkət edir. Bu proses zamanı qazın bir hissəsi qırmızıya, digər hissəsi isə mavi rəngə doğru dəyişir. CAPERS-LRD-z9 qalaktikasından gələn spektral imzaları araşdıran alimlər, qara dəliyin mövcudluğunu təsdiqləyən bu dəyişiklikləri müşahidə ediblər. Hələlik alimlər bu qədər uzaq məsafədə qara dəliyin mövcudluğunu təsdiqləyən başqa spektral izlər tapmayıblar.

“Bu qədər uzaq məsafədə qara dəliklər axtarmaq texnologiyanın sərhədlərini sınaqdan keçirmək deməkdir,” deyə Entoni J. Teylor bildirib. CAPERS qrupunun rəhbəri Mark Dikkinson isə əlavə edib: “CAPERS-in ilk məqsədi ən uzaq qalaktikaları təsdiqləmək və onların fiziki xüsusiyyətlərini öyrənməkdir. Webb-in spektroskopiyası bu məsafələri təsdiqləmək və qalaktikaların xüsusiyyətlərini anlamaq üçün əsas vasitədir.”

CAPERS-LRD-z9 qalaktikasının mərkəzindəki superkütləvi qara dəlik toxumu, “Kiçik Qırmızı Nöqtələrin” parlaq olmasının səbəbini izah edə bilər. Əvvəllər bu parlaqlığın çoxlu ulduzların mövcudluğu ilə əlaqəli olduğu düşünülürdü, lakin bu, mövcud kosmoloji modellərlə ziddiyyət təşkil edir. Qara dəliklər isə qaz və tozu sıxaraq böyük miqdarda işıq və istilik yayır.

Bu kəşf həmçinin, qara dəliklərin necə bu qədər sürətlə böyüdüyünü və ya ilkin olaraq nə qədər böyük olduğunu araşdırmaq üçün yeni imkanlar açır. “Bu, erkən qara dəliklərin gözlədiyimizdən daha sürətlə böyüdüyünə dair artan sübutlara əlavə olunur,” deyə Kosmik Sərhəd Mərkəzinin direktoru Finkelşteyn bildirib. CAPERS qrupu gələcəkdə CAPERS-LRD-z9 haqqında daha yüksək dəqiqlikli məlumatlar toplamağı və erkən qara dəliklərin təkamülünü öyrənməyi planlaşdırır.