Kosmik turizm son illərdə sürətlə inkişaf edərək, həm texnologiya sahəsində, həm də iqtisadiyyat baxımından mühüm irəliləyişlərə səbəb oldu. ABŞ hökuməti, xüsusilə 2004-cü ildə qəbul edilən "Commercial Space Launch Amendments Act" çərçivəsində bu sahəyə azad tənzimləmə rejimi tətbiq edərək, şirkətlərin innovasiya etmək imkanlarını genişləndirdi. Lakin bu azadlıq dövrü sona çatmaq üzrədir, çünki "learning period" adlı müddət 2023-cü ilin oktyabrında başa çatmalı idi. Bu müddət bir neçə dəfə uzadılıb və hazırda yeni qaydaların hazırlanması prosesi davam edir.

Azadlıq dövrünün təsiri

2004-cü ildə qəbul edilən qanun, kosmik turizm sahəsindəki təhlükəsizlik tənzimləmələrini minimuma endirərək, şirkətlərin "informed consent" çərçivəsində fəaliyyət göstərməsinə imkan verdi. Bu, iştirakçıların riskləri tam başa düşərək razılıq verdikləri bir sistem idi. Şirkətlər öz müştərilərini təhlükəsizlik baxımından təmin etməyə ciddi şəkildə fokuslandılar, çünki təkrar müştəri qazanmaq üçün bu, vacib idi. Bu dövrdə SpaceX kimi şirkətlər böyük nailiyyətlər əldə etdilər; məsələn, SpaceX-in Crew Dragon kapsulu NASA-nın Space Shuttle proqramından üç dəfə daha təhlükəsiz hesab edilir.

Yeni qaydalar və problemlər

RAND Corporation tərəfindən hazırlanan hesabatdan sonra FAA (Federal Aviation Administration) yeni təhlükəsizlik standartları üzərində işə başladı. Bu standartlar, "informed consent" prosedurları, təlim qaydaları, tibbi yoxlama, kommersiya məsuliyyəti və hadisə araşdırmalarını əhatə edəcək. Lakin bu addımlar, özəl sektorun özünü idarə etmək bacarığına olan inamı azaldır və "regulatory capture" riskini artırır. Kosmik sənaye nümayəndələri, yeni qaydaların innovasiyaları yavaşladacağını bildirirlər. SpaceX-in vitse-prezidenti Bill Gerstenmaier deyir ki, "Tənzimləmə müddəti raket inkişafından daha çox vaxt alır. Biz inkişafı idarə edənlər olmalıyıq, tənzimləmə ilə idarə olunanlar deyil."

Geniş miqyaslı təsirlər

Kosmik turizm sahəsindəki azadlıq dövrü, digər sahələrdə də tətbiq oluna biləcək dərslər verir. Məsələn, aeronavtika, dənizçilik, dəmir yolu və tibbi sahələrdə azad tənzimləmə rejimi daha çox innovasiya üçün imkan yarada bilərdi. 1978-ci ildə aviasiya sənayesində, 1980-ci ildə isə dəmir yolu sahəsində tənzimləmələrin azaldılması mühüm iqtisadi irəliləyişlərə səbəb olmuşdu.

Gələcək perspektivlər

FAA-nın yeni qaydaları təxminən beşillik təsdiq prosesindən keçəcək və 2028-ci ildə tamamilə qüvvəyə minəcək. Bu müddət ərzində şirkətlər yeni standartlara uyğunlaşmaq üçün əlavə xərclər və maneələrlə üzləşəcəklər. Ekspertlər hesab edirlər ki, kosmik turizm sahəsində azadlıq dövrünün genişləndirilməsi, innovasiyaların davam etməsi üçün vacibdir. Hökumət, özəl şirkətlərin könüllü standartlar yaratmağına imkan verərək, tənzimləmə təzyiqini azaltmalıdır.

Kosmik sənaye, ABŞ və dünya üçün yeni imkanlar yaradır. Bu sahənin inkişafı üçün tənzimləmələrin minimuma endirilməsi, innovasiya və texnoloji inkişafın gələcəyini təmin edə bilər.