Kosmos Zibillərinin Artan Təhlükəsi

Kosmosda zibillərin artması, müasir dövrün ən vacib problemlərindən birinə çevrilib. Hazırda Yerin orbitində 13 min aktiv peyk fəaliyyət göstərir. Lakin bu, yalnız mənzərənin kiçik bir hissəsidir. Minlərlə istifadəsiz peyk, raket qalıqları və keçmiş toqquşmalardan yaranan milyonlarla kiçik fraqmentlər də orbitdə dövr edir. Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) hesablamalarına görə, Yerin orbitində 1 mm-dən böyük 141 milyon zibil fraqmenti mövcuddur. Bu zibillər, gündəlik həyatımızda istifadə etdiyimiz rabitə, naviqasiya və müşahidə peykləri ilə eyni mühitdə hərəkət edir.

Mega-Konstellasiyalar və LEO-da Tıxac Problemi

Xüsusilə aşağı Yer orbitində (LEO) vəziyyət daha kritikdir. Covid-19 pandemiyasından sonra mega-konstellasiyalar dövrünə daxil olmuşuq. Starlink, OneWeb, Kuiper kimi sistemlər sürətlə peyklər buraxır və orbitdəki trafik kəskin artır. Starlink təkcə bütün aktiv peyklərin üçdə ikisini təşkil edir. Lakin bu genişlənmə ilə bağlı ictimai müzakirələr və uzunmüddətli davamlılıq məsələləri demək olar ki, aparılmır.

Beynəlxalq Qanunların Zəifliyi

1967-ci il Kosmik Fəza Müqaviləsi kosmos zibillərini tənzimləmədi. Bu müqavilə yalnız geniş prinsiplər təqdim edir və məcburi qaydalar müəyyən etmir. Buna görə də, dövlətlər və şirkətlər istifadəsiz peykləri məsuliyyətlə idarə etməyə məcbur deyillər. ESA məsuliyyətli kosmik fəaliyyətlərdə nümunə göstərməyə çalışır. 2022-ci ildən etibarən ESA "Zero Debris Approach" təşəbbüsünü həyata keçirir. Bu təşəbbüs çərçivəsində yeni peyklərin missiya başa çatdıqdan sonra 5 il ərzində orbitdən çıxarılması tələb olunur. Lakin bu cür təşəbbüslər hələ də könüllü xarakter daşıyır.

Texnologiya və Əməkdaşlıq Nə Dərəcədə Yetərlidir?

Kosmik zibillərin idarə olunması üçün ISAM (Orbitdə Texniki Xidmət, Yığım və İstehsal) kimi yeni texnologiyalar araşdırılır. ISAM peyklərin orbitdə təmiri, yanacaqla təmin olunması və hətta zibilin aktiv şəkildə orbitdən təmizlənməsi üçün potensial həllər təklif edir. Lakin bu texnologiyaların tam inkişaf etdirilməsi üçün hələ uzun bir yol var. Məsələn, ClearSpace-1 kimi missiyalar orbitdə istifadəsiz peykləri tutub orbitdən çıxarmağı sınaqdan keçirmək üçün 2030-cu ilə qədər planlaşdırılır.

İnsan və Ətraf Mühitə Təsirlər

Kosmos zibillərinin təsiri yalnız orbitdəki peyklərlə məhdudlaşmır. Peyklərin yenidən Yerə düşməsi nəticəsində stratosferdə alüminium, mis və digər metalların miqdarı artıb. Bu metalların atmosferə təsiri hələ tam öyrənilməyib, lakin mütəxəssislər narahatdır. Bundan əlavə, kosmos zibilləri ilə birbaşa təmas nəticəsində insan həyatına risklər də mövcuddur.

Nəticə və Çağırışlar

Kosmosun davamlılığı məsələsi hələ də tam aydın deyil. ESA və digər təşkilatlar bu problemi həll etmək üçün müxtəlif təşəbbüslər irəli sürürlər, lakin beynəlxalq qanunların olmaması və texnologiyanın yetərsizliyi bu prosesi çətinləşdirir. Ən vacibi, bu mövzuda ictimai müzakirələrin artırılması və daha çox məlumatın toplanmasıdır. Kosmosun gələcək nəsillər üçün təhlükəsiz saxlanılması üçün hərəkətə keçmək vaxtıdır.