Elm və Kosmos
Mars buzlaqlarında suyun miqdarı gözləniləndən daha çoxdur
1
1
Süni İntellekt
Oxumaq vaxt alır?
Məqalələri dinləyə bilərsiz
Marsda su axarları artıq mövcud olmasa da, planetin səthi boyunca yavaş-yavaş hərəkət edən buzlaqlar hələ də mövcuddur. Əvvəllər Mars buzlaqlarının incə bir torpaq və daş örtüyü ilə örtülmüş saf buzdan ibarət olduğu düşünülürdü. Lakin 20 illik genişmiqyaslı araşdırmalardan sonra alimlər planet boyunca yayılan buzlaqların 80%-dən çoxunun su buzundan ibarət olduğunu, yəni demək olar ki, tamamilə saf olduğunu müəyyən ediblər. Bu tapıntılar Marsın iqlim tarixini daha yaxşı anlamaq üçün əhəmiyyətli ola bilər və gələcəkdə Marsa göndəriləcək insanlı missiyaların yerli resurslardan istifadəyə (ISRU) əsaslanması baxımından böyük təsir göstərə bilər.
Bu araşdırmanı Weizmann Elm İnstitutunun məzunu Yuval Steinberg rəhbərlik edib. Ona Planetar Elm İnstitutunun (PSI) iki aparıcı alimi Oded Aharonson və York Universitetində çalışan İsaak Smit dəstək verib. Onların "Marsın orta enliklərində səthaltı su buzu yataqlarının fiziki xüsusiyyətləri" adlı araşdırması "Icarus" jurnalında dərc olunub.
Araşdırma əsasən Marsın orta enliklərindəki massivlərin yamaclarında yerləşən buzlaqlı sahələrə (Lobate Debris Aprons - LDA) yönəlib. Əvvəllər alimlər bu buzlaqların ya 30% su buzundan ibarət olan "daş buzlaqlar" olduğunu, ya da incə bir daş təbəqəsinin altında saf su buzundan ibarət olduğunu düşünürdülər. Komanda keçmiş araşdırmalardan ilham alaraq, Mars buzlaqlarını iki əsas faktora əsaslanaraq standart şəkildə analiz etməyi planlaşdırıb.
Bu faktorlar radar dalğalarının buzlaqlar vasitəsilə nə qədər sürətlə keçdiyini (dielektrik xüsusiyyətləri) və radar dalğalarının enerjisinin buzlaqlara nə qədər sürətlə yayılmasını (itki tangentləri) əhatə edir. Bu metoddan istifadə edərək, komanda Marsda Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) vasitəsilə SHARAD (SHAllow RADar) aləti ilə öyrənilmiş beş LDA seçdi. Bu, planetin müxtəlif bölgələrindəki buzlaqlar arasında müqayisə aparmağa imkan verdi və bütün buzlaqların demək olar ki, eyni xüsusiyyətlərə malik olduğunu ortaya çıxardı. İsaak Smit PSI press-relizində belə izah edib:
"Fərqli texnikalar müxtəlif yerlərdə tətbiq edilmişdi və nəticələr asanlıqla müqayisə edilə bilmirdi. Araşdırmamızda öyrənilən bir yer əvvəlcədən heç vaxt tədqiq edilməmişdi, digər iki yerdə isə yalnız qismən analiz aparılmışdı. Bu, formalaşma və qorunma mexanizmlərinin hər yerdə eyni olduğunu göstərir. Bu nəticədən çıxara bilərik ki, Mars ya genişmiqyaslı bir buzlaşma dövrü, ya da bir-birinə bənzər xüsusiyyətlərə malik çoxsaylı buzlaşma dövrləri yaşamışdır. İlk dəfə bu yerləri və texnikaları bir araya gətirərək bu buzlaqlar haqqında anlayışımızı birləşdirə bildik."
Bu metoddan istifadə edərək tədqiqatçılar buzlaqların içərisindəki daş və buz nisbətini vizual müşahidələrlə müəyyən edə bilmədikləri halda təyin edə bilərlər. Mars buzlaqlarının minimal təmizliyini anlamaq onların formalaşma və qorunma proseslərini daha yaxşı başa düşməyə kömək edəcək və gələcək insanlı missiyalar üçün planlaşdırma zamanı faydalı olacaq. NASA-nın missiya arxitekturasına görə, eniş yerləri içməli su kimi mühüm resursların mövcudluğunu nəzərə almalıdır. Bundan əlavə, bu buz oksigen qazı və raket yanacağı hazırlamaq üçün istifadə edilə bilər.
"Bu araşdırma NASA proqramlarının elmi irəliləyişləri təkcə ABŞ-da deyil, həm də dünya üzrə tələbələri bir araya gətirdiyini vurğulayır," deyə Aharonson bildirib. Komanda növbəti mərhələdə daha çox buzlaqları araşdıraraq qlobal müqayisələr aparmağı və bu buzlaqlı sahələr haqqında anlayışımızı genişləndirməyi planlaşdırır.
1