Elm və Kosmos
NASA missiyaları Günəş fırtınalarının gücünü izah etmək və proqnozlaşdırmaqda kömək edir
17
Süni intellekt
Oxumaq vaxt alır?
Məqalələri dinləyə bilərsiz2023-cü ilin aprelində Yer kürəsini gözlənilməz dərəcədə güclü Günəş fırtınası zərbə altında qoydu. Bu hadisə, ABŞ-ın cənubundakı Texas qədər cənub bölgələrində də auroraların müşahidə edilməsinə səbəb oldu və elm dünyasında böyük maraq doğurdu. İki gün əvvəl Günəşdən Yerə doğru koronal kütlə atılması (CME) adlı enerjili hissəciklər, maqnit sahələri və Günəş materialından ibarət bir bulud atılmışdı. CME-nin sürəti və kütləsi xüsusi olaraq yüksək olmasa da, bu hadisə gözlənildiyindən daha şiddətli bir maqnit fırtınasına səbəb oldu.
Elm adamları, NASA-nın heliomühit missiyalarından istifadə edərək, bu fırtınanın və digər oxşar hadisələrin niyə bu qədər güclü olduğunu anlamağa və gələcək Günəş püskürmələrinin təsirlərini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa çalışırlar. 2023-cü ilin aprelində baş verən bu fırtınanın güclü olmasının səbəblərindən biri CME-nin Yerlə olan oriyentasiyası və Günəşdəki koronal dəlikdən gələn sürətli Günəş küləklərinin təsiri idi. Bu küləklər CME-nin trayektoriyasını dəyişdirərək Yerin orbit müstəvisinə yaxınlaşdırdı və maqnit sahələrini Yerin maqnit sahəsinə zidd bir vəziyyətə gətirdi. Bu da Günəşin enerjisinin Yer mühitinə daha çox daxil olmasına və fırtınanın şiddətlənməsinə səbəb oldu.
NASA-nın GOLD missiyası bu fırtınanın Yer atmosferində səbəb olduğu digər gözlənilməz nəticələri də ortaya çıxardı. Fırtına zamanı və sonrasında, atmosferin termosfer adlanan yuxarı hissəsində temperaturun əvvəlki səviyyədən təqribən 50-100 dərəcə Selsi azalması müşahidə edildi. Bu temperatur dəyişiklikləri, Yer orbitindəki peyklərin hərəkətinə təsir göstərdi, çünki termosferdəki soyuma peyklərin orbitdə daha uzun müddət qalmasına və nəticədə toqquşma risklərinin artmasına səbəb ola bilər.
NASA alimləri, həmçinin, Günəş püskürmələrinin təsirlərini daha yaxşı proqnozlaşdırmaq üçün maşın öyrənməsi metodlarından istifadə edir. SOHO (Solar and Heliospheric Observatory) peykindən alınan məlumatlardan istifadə edərək GeoCME adlı bir model yaradılıb. Bu model, CME-lərin Yerə təsir edib-etməyəcəyini yüksək dəqiqliklə proqnozlaşdırmağa kömək edir.
2024-cü ilin may ayında baş verən və son 20 ildə qeydə alınan ən güclü Günəş fırtınası zamanı NASA-nın STEREO-A peyki, CME-lərin maqnit sahələrini birbaşa ölçməklə fırtınanın gücünü əvvəlcədən təxmin etməkdə mühüm rol oynadı. Bu peyk, Yerə yaxın olan digər müşahidə nöqtələrinə nisbətən 2 saat 34 dəqiqə daha erkən xəbərdarlıq təmin edə bilərdi.
Bu cür tədqiqatlar və texnologiyalar, Günəş fəallığının Yer üzərindəki texnoloji sistemlərə təsirlərini daha yaxşı anlamağa və peyklər, GPS sistemləri və radio rabitəsi kimi kritik infrastrukturu qorumağa kömək edir.