Elm və Kosmos

Qrenlandiya Buzlaq Qatı Altından 90 Milyard Litr Su Partladı

1
Link kopyalandı

1

01.08.2025, 11:17

Süni İntellekt

Oxumaq vaxt alır?

Məqalələri dinləyə bilərsiz
2014-cü ildə Qrenlandiyanın buzlaq qatının altında yığılan ərimiş su elə bir gücə çatdı ki, onlarla metr qalınlığında buz qatını deşərək səthə çıxdı və ətrafı su basdı. Bu hadisə alimlər tərəfindən Qrenlandiyada ilk dəfə qeydə alınıb və buzlaq qatının əriməsi ilə bağlı gələcəkdə baş verə biləcək dəyişiklikləri daha yaxşı anlamağa imkan yaradır. Lancaster Universitetindən buzlaqşünas Ceyd Boulinqin sözlərinə görə, "Qrenlandiya buzlaq qatının altında subglasiar göllərin mövcudluğu nisbətən yeni bir kəşfdir və bu tədqiqat göstərir ki, onların necə inkişaf etdiyini və buzlaq sisteminə necə təsir göstərdiyini hələ tam anlamırıq. Xüsusilə, bu göllərin nə qədər tez-tez boşaldığını və bunun ətrafdakı buzlaq qatına təsirlərini daha yaxşı öyrənmək lazımdır." Qrenlandiyanın buzlaq qatı adanın böyük hissəsini əhatə edir və maksimal qalınlığı 3 kilometrdən çoxdur. Bu buzlaq qatı böyük miqdarda su ehtiyatını özündə saxlayır. Əgər tamamilə ərisə, qlobal dəniz səviyyəsi təxminən 7,4 metr yüksələ bilər. Son illərdə alimlər radar avadanlıqları ilə buz qatının altını tədqiq edərək, onun mürəkkəb və dinamik olduğunu aşkar ediblər. Tədqiqatlar göstərir ki, buzlaq qatının altında maye halında göllər mövcuddur və bu göllər ərimiş su ilə dolub-boşalır. Bu proseslər bəzən buzun "su qabarcıqları" şəklində qabarıqlaşmasına səbəb olur. 2014-cü ildə baş verən hadisə isə tamamilə gözlənilməz idi. Boulinq və onun həmkarları peyk məlumatlarını təhlil edərkən gördülər ki, iyul ayının sonu və avqust ayının əvvəllərində 10 gün ərzində 2 kvadrat kilometr ərazidə buzlaq qatı 85 metr aşağı düşüb. Bu, orta ölçülü bir göydələnin hündürlüyünə bərabərdir. Hadisədən əvvəl həmin ərazi suyun təzyiqi ilə 10-15 metr yüksəlmişdi. Lakin su qəflətən boşaldıqda təxminən 90 milyon kubmetr su əraziyə yayıldı. Təxminən 1 kilometr məsafədə isə buz qatında çatlar və 25 metr hündürlüyündə buz parçaları əmələ gəldi. Bundan əlavə, 6 kvadrat kilometr ərazidə buzlaq səthi tamamilə təmizləndi. Boulinq bildirir ki, "Başlanğıcda bunun peyk məlumatlarında bir səhv olduğunu düşündük. Lakin təhlil dərinləşdikcə buzlaq qatının altından çıxan nəhəng bir su axınının təsirlərini müşahidə etdiyimizi anladıq." Alimlərin fikrincə, bu hadisə göstərir ki, ərimiş su buzlaq qatının altında yığıldıqda çox böyük dağıdıcı gücə malik ola bilər. Qrenlandiyanın buzlaq qatının sürətlə əriməsi davam etdiyi üçün bu cür məlumatların əldə edilməsi olduqca vacibdir. Lancaster Universitetindən buzlaqşünas Amber Lison belə deyir: "Bu tədqiqat bizə buzlaq qatlarının səth əriməsi nəticəsində necə reaksiya verdiyini və buzlaqın mürəkkəb hidrologiyasını daha yaxşı anlamağın vacibliyini göstərdi. Subglasiar hidrologiyanın buzlaqın dinamikasına böyük təsir etdiyini nəzərə alaraq, bu prosesi daha yaxşı öyrənmək kritik əhəmiyyət daşıyır." Tədqiqatın nəticələri "Nature Geoscience" jurnalında dərc olunub.
1
Link kopyalandı

Bir istifadəçi, ChatGPT-ni kalkulyatorda işə salmağı bacarıb! (VİDEO)

0:00 / 0:00