Elm və Kosmos
Saturnun peyki Titanda həyatın yaranması ehtimalı
19
Süni intellekt
Oxumaq vaxt alır?
Məqalələri dinləyə bilərsizAlimlər Saturnun ən böyük peyki olan Titan üzərində yadplanet həyatının yaranması üçün əlverişli şəraitin mövcud ola biləcəyini bildirirlər. Tədqiqatlar göstərir ki, Titan səthində canlı orqanizmlərin hüceyrələrindən əvvəl gələn strukturların formalaşması üçün bütün vacib komponentlər mövcuddur. Alimlər hesab edirlər ki, bu peykin göllərində canlı hüceyrələrin ilkin mərhələlərinin yaranması üçün vacib olan vezikula adlanan hüceyrədaxili orqanoidlər əmələ gələ bilər.
Titan Günəş sistemində ölçüsünə görə ikinci ən böyük peykdir və sıx atmosferə, eləcə də çaylara, göllərə və dənizlərə malik yeganə peykdir. Lakin bu çay və göllər sudan deyil, etan və metandan ibarətdir. Yer üzərində həyatın əsası suya dayanır, lakin alimlər ehtimal edirlər ki, Titan üzərindəki maye karbohidrogenlər həyatın formalaşması üçün lazım olan molekulların əsasını təşkil edə bilər. Bununla belə, bu cür həyat Yer üzərindəki həyatdan tamamilə fərqli ola bilər.
Yer biologiyasının əsas fundamenti hüceyrələrin mövcudluğudur. Ən sadə formalarından ən mürəkkəbinə qədər bu vacib vahidlər bütün canlı sistemlərin əsasını təşkil edir. Titanın şəraitində - burada orta temperatur -180 dərəcə Selsidir və səthində su yox, maye karbohidrogenlər mövcuddur - canlı hüceyrələrin bəzi əsas tikinti elementlərinin yaranmasının mümkün olub-olmadığı araşdırılıb. Canlı hüceyrənin yaranması üçün mühitdə onun vacib tikinti bloku olan vezikulaların əmələ gəlməsinə imkan verən şərait olmalıdır. Bu hüceyrədaxili orqanoidlərin formalaşması, canlı hüceyrələrin ilkin mərhələlərinin yaranması üçün əsas addımlardan biridir.
Vezikulalar - hüceyrələrdə yaranan və maye ilə dolu kiçik köpüklərdir. Onlar hüceyrə daxilində maddələrin daşınmasında və metabolizmin saxlanmasında mühüm rol oynayırlar. Bu quruluşlar dairəvi formaya malikdir və öz tərkibində müxtəlif maddələr - zülallar, lipidlər və digər molekullar daşıyırlar. Alimlər Titan şəraitində vezikulaların necə formalaşa biləcəyini göstərən bir üsul aşkarlayıblar. Əgər bu vezikulalar həqiqətən mövcuddursa, bu, Titan səthində potensial olaraq yadplanetli həyatın və ya heç olmasa onun ilkin formalarının mövcud ola biləcəyinə işarə edir.
Vezikula əmələgəlmə prosesi amfifil adlanan molekullardan başlayır. Bu molekullar həm suyu sevən (hidrofil), həm də sudan qorxan (hidrofob) hissəyə malikdirlər. Müəyyən şəraitdə bu molekullar öz-özünə təşkilatlanaraq vezikulalar yarada bilirlər. Yer kürəsində amfifillər su ilə qarşılaşdıqda birləşərək sabun köpüyünə bənzər sferalar əmələ gətirirlər - burada hidrofil hissə çölə doğru yönəlir və hidrofob hissəni qoruyur. Titan səthində isə oxşar proseslər baş verə bilər, lakin alimlər hesab edirlər ki, bu proses Yer üzərindəki mexanizmdən fərqli şəkildə baş verir.
Titanın atmosferinin böyük hissəsi azotdan ibarətdir, lakin onun buludları metandan təşkil olunub. Metan yağış şəklində səthə düşür və gölləri, dənizləri doldurur. Günəş şüalarının təsiri ilə metan buxarlanır və yenidən atmosferə qalxaraq buludları bərpa edir. Tədqiqatçılar ehtimal edirlər ki, vezikulalar yağış damlalarının göl və dənizlərin səthini örtən amfifil molekullarına düşməsi nəticəsində əmələ gələ bilər. Daha sonra bu molekullar atmosferə daşınır. Yağış damlaları yenidən metan dənizlərinə düşəndə, dənizin amfifil təbəqəsi ilə qarşılaşır və nəticədə damlanı əhatə edən ikitəbəqəli vezikula yaranır. Zaman keçdikcə bu vezikulalar göl və dənizlər boyunca yayılıb qarşılıqlı əlaqəyə girə və nəticədə protosellərin - yəni canlı hüceyrələrin ilkin formalarının - yaranmasına səbəb ola bilər.
Bu nəzəriyyənin həqiqətə uyğun olub-olmadığını öyrənmək üçün NASA-nın Dragonfly missiyası böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu missiyanın 2028-ci ilin iyul ayında işə salınması planlaşdırılır. 2034-cü ildə isə nüvə enerjisi ilə işləyən bir helikopter Saturnun peyki olan Titana enəcək və onun bir çox sirrini açmağa çalışacaq.