Süni intellektin elmi araşdırmalara təsiri

Süni intellekt (SI) sistemləri internetdəki geniş məzmunu emal edərək istifadəçilərə məlumat təqdim edir. Lakin, bu alətlərin elmi məqalələrin seçimini təhrif etməsi ciddi narahatlıq doğurur. ABŞ-ın OpenAI şirkəti 2025-ci ilin əvvəlində hər bir ziyarətçi üçün 250 səhifəlik material toplasa da, ilin ortalarına bu rəqəm 1500 səhifəyə yüksəldi. Anthropic adlı şirkətin göstəriciləri daha yüksək olub: 6000 səhifədən 60000 səhifəyə qədər artım müşahidə olunub. Google isə AI Overviews funksiyasını istifadəyə verdikdən sonra göstəricilərini 6 səhifədən 18-ə üçqat artırdı.

Elmi araşdırmaların gələcəyinə təsiri

Metasel və psixologiya sahəsində çalışan alim Zhicheng Lin bu dəyişiklikləri nəsil dönüşü kimi təsvir edir. Süni intellekt alətləri suallara daha sürətli və dəqiq cavab verə bilsə də, bunun qiyməti var. Bu sistemlərin təqdim etdiyi məlumatlar yalnız “halüsinasiyalar” deyil, həm də reallığa əsaslanan təhriflərdir. AI-nin elmi məqalələrin seçimini necə təsirləndirdiyini araşdıran bir fizika sahəsindəki tədqiqat göstərib ki, AI alətləri ağ irqi təmsil edən adlara üstünlük verir, Asiya adlarını isə az təmsil edir.

Tədqiqat nəticələri

AI sistemlərinin tövsiyə etdiyi məqalələrin 60%-dən çoxu ən çox sitat gətirilən 1%-lik məqalələrə aiddir. İnsan tərəfindən seçilən siyahılarda bu göstərici iki dəfə azdır. Bu, “Matthew effekti” adlanan fenomeni daha da gücləndirir. Bu fenomen artıq tanınmış tədqiqatların daha çox diqqət cəlb etməsinə, az tanınan işlərin isə diqqətdən kənarda qalmasına səbəb olur.

Elmi siyasətlərin boşluqları

Süni intellektin elmi araşdırmalarda istifadə edilməsinə dair siyasətlər daha çox məqalə yazılma etikası üzərində cəmlənib. Lakin əsas təhlükə elmi məqalələrin yazılmasında deyil, onların axtarılmasında AI alətlərinin dominant rol oynamağa başlamasındadır. AI sistemləri tədqiqatçılar üçün hansı metodların uyğun olduğunu, hansı istiqamətlərin perspektivli olduğunu seçir və bu seçimlər təhrif olunmuş məlumatlara əsaslanır.

Nəticə

Avtonom tədqiqat agentlərinin yaranması, yəni AI alətləri ilə miqyaslı araşdırmaların aparılması reallığa yaxınlaşır. Bu vəziyyət elmi araşdırmaların gələcəyini dəyişə bilər. Süni intellektin təsirini daha yaxşı anlamaq və uyğun siyasətlər hazırlamaq vacibdir.