Qara dəliklər işıq yaymadıqları üçün onları birbaşa müşahidə edə bilmirik, lakin udduqları ulduzların ölümü zamanı yaranan parlaq işıq bu cisimlər haqqında mühüm məlumatlar verir. 450 milyon işıq ili uzaqlıqda yerləşən bir qalaktikada müşahidə edilən parlaq işıq şüası, ulduzun qara dəlik tərəfindən udulması nəticəsində baş verən nadir bir hadisəni ortaya çıxardı. Bu qara dəliklərdən biri ara kütləli qara dəlikdir ki, bu kütlə diapazonu astronomlar tərəfindən çox nadir hallarda müşahidə edilir. Bu cür qara dəliklərin azlığı superqütləvi qara dəliklərin formalaşması prosesini anlamaqda ciddi çətinliklər yaradır.

Qara dəliklər iki əsas kütlə diapazonunda mövcuddur. Ulduz kütləli qara dəliklər, adətən, ulduzların kütləsinə bərabər olur və maksimum 100 Günəş kütləsinə çatır. Bu cür qara dəliklər, böyük bir ulduzun supernova partlayışından sonra nüvəsinin çökməsi ilə yaranır. Digər tərəfdən, superqütləvi qara dəliklər milyonlarla, hətta milyardlarla Günəş kütləsinə sahib olur və qalaktikaların mərkəzində yerləşir, cazibə mərkəzi rolunu oynayır.

Superqütləvi qara dəliklərin necə formalaşdığı astronomlar üçün böyük bir sirrdir. Bir ehtimal, onların ulduz kütləli qara dəliklərdən böyüyərək formalaşmasıdır. Lakin ara kütləli qara dəliklərin çatışmazlığı bu nəzəriyyəyə böyük suallar yaradır. Əgər ulduz kütləli qara dəliklərdən superqütləvi qara dəliklərə keçid varsa, kainatda ara mərhələdə olan çoxlu cisimlərin mövcud olmasını gözləmək olardı.

HLX-1 adlı X-şüa mənbəyi bu araşdırmada mühüm rol oynayır. Bu obyekt, qalaktikasının mərkəzindən 40,000 işıq ili uzaqlıqdadır və 2009-cu ildə X-şüa müşahidələrində aşkarlandı. 2012-ci ilə qədər 100 dəfə parlaqlaşdı, lakin 2023-cü ilə qədər yenidən solmağa başladı. Qara dəlik tərəfindən udulan obyektin yaydığı işıq onun kütləsi barədə məlumat verə bilir. HLX-1 tərəfindən yayılan işıq ulduz kütləli qara dəlik üçün çox parlaq idi, lakin superqütləvi qara dəlik səviyyəsində deyildi.

Milli Tsing Hua Universitetindən astronom Yi-Chi Chang və onun komandası tərəfindən aparılan araşdırmaya əsasən, HLX-1 ara kütləli qara dəlikdir və kütləsi təxminən 1,000-10,000 Günəş kütləsi arasında dəyişir. Bu qara dəlik, ya təsadüfi bir ulduzu udmuşdur, ya da orbitindəki ulduzdan periodik olaraq enerji alır. Bunun bir dəfəlik hadisə, yoxsa təkrarlanan bir proses olduğu hələ müəyyən edilməyib.

İtaliya Milli Astrofizika İnstitutundan astronom Roberto Soria bu barədə belə deyib: "İndi gözləməliyik və görməliyik ki, bu hadisə təkrar baş verəcəkmi, yoxsa bir başlanğıc, bir zirvə nöqtəsi olub və indi tamamilə sönərək yox olacaq."

Bu kəşf, kainatın ən cazibə baxımından ekstremal obyektləri haqqında biliklərimizi genişləndirir və qara dəliklərin formalaşma prosesini daha yaxşı başa düşməyimizə kömək edir.

Araşdırma "The Astrophysical Journal" jurnalında dərc edilmişdir.