Çilidə yerləşən Vera C Rubin rəsədxanası kainatın 10 illik müşahidə planına başlayaraq uzaq qalaktikaların, nəhəng qaz və toz buludlarının, habelə sürətlə hərəkət edən asteroidlərin ilk görüntülərini təqdim etdi. Astronomlar bu rəsədxananın 810 milyon dollarlıq layihəsi ilə kainatın ən əhatəli və dinamik təsvirini əldə edəcəklərinə inanır. Rəsədxananın təxminən 10 saatlıq müşahidəsi zamanı Günəş sistemimizdə daha əvvəllər qeydə alınmamış 2,104 asteroid aşkarlanıb, bunlardan yeddisi Yerə yaxın asteroidləri əhatə edir və onların planetimiz üçün heç bir təhlükə yaratmadığı bildirilib. Edinburq Universitetinin astrofiziki və Şotlandiyanın kral astronomu Prof. Ketrin Heymans görüntülərlə bağlı "Tamamilə heyran oldum. Sadəcə baxın, bu görüntülər parlayan qalaktikalarla doludur!" deyə qeyd edib. O, həmçinin Virgo ulduz topasının seçiminin insanlığın qaranlıq maddə hekayəsində mühüm bir anı əks etdirdiyini vurğulayıb. Rəsədxana Çilinin And dağlarının ətəklərində yerləşən Cerro Paçon dağında inşa edilib və 18 mərtəbədən ibarət binada dünyanın ən böyük kamerası quraşdırılıb. Bu kamera cənub səmasının tam görüntüsünü hər üç-dörd gündən bir çəkərək prosesi on il boyunca təkrar edəcək. Nəticədə, asteroidlər, kometlər, partlayan ulduzlar və yeni planetlərə qədər hər şeyin görüntüləri toplanaraq tarixdəki ən böyük astronomik film yaradılacaq. Rəsədxana hər hansı bir dəyişiklik aşkar etdikdə astronomlara bir neçə dəqiqə ərzində xəbərdarlıq göndərəcək ki, onlar digər cihazlarla həmin hadisəni araşdıra bilsinlər. "Biz daha əvvəl kainatı bu şəkildə müşahidə etməmişdik. Siz hərəkət edən, parlaqlığı dəyişən hər şeyi görə bilirsiniz," deyə Heymans əlavə edib. Rubin rəsədxanası ABŞ-ın layihəsi olsa da, Böyük Britaniya da layihədə aktiv şəkildə iştirak edir. Üç beynəlxalq data mərkəzindən biri olaraq, Böyük Britaniya 10 milyard ulduz və qalaktikanı əhatə edən 1,5 milyon görüntünü emal edəcək. Astronomlar müşahidələr zamanı Süd Yolundan kənarda 20 milyard əvvəllər qeydə alınmamış qalaktikanı xəritələndirməyi gözləyirlər. Tamamlandıqda, 10 illik müşahidə planı 500 petabayt həcmində məlumat toplayacaq. Prof. Aaron Rudman, Rubin layihəsinin direktoru, rəsədxananın gücünü "kainatın böyük hissələrini müşahidə etmək bacarığı" kimi təsvir edib. "Biz demək olar ki, hər hansı bir yerə baxıb inanılmaz dərəcədə zəngin məlumat əldə edə bilərik," deyə o bildirib. Teleskopun mərkəzində avtomobil ölçüsündə 3,200 meqapiksellik rəqəmsal kamera yerləşir. Çəkilən görüntülər o qədər böyükdür ki, birini tam ölçüdə göstərmək üçün 400 ultra-yüksək dəqiqlikli televizor tələb olunur. Astronomlar ilk görüntüləri tam möhtəşəmliyi ilə görmək üçün yerli planetariumlarda xüsusi hazırlıq görüblər. Rəsədxananın Kosmos və Zamanın İrs Müşahidəsi (Legacy Survey of Space and Time) layihəsi, eyni göy sahəsindən çoxsaylı görüntüləri birləşdirərək çox zəif və uzaq obyektləri aşkarlayacaq. Astronomlar, Neptunun çox uzağında yerləşən və Günəş ətrafında hər 10,000-20,000 ildə dövr edən potensial "Planet Doqquz"u tapmağı ümid edirlər. Görüntülər həmçinin qaranlıq kainat haqqında yeni məlumatlar təqdim edə bilər. Astronomlar qaranlıq maddənin kainat boyunca necə yayıldığını və zamanla bu yayılmanın necə dəyişdiyini xəritələndirəcək. Həmçinin, milyonlarla partlayan ulduzu izləməklə kainatın genişlənməsini ölçəcək və bu prosesi idarə etdiyi düşünülən qaranlıq enerji haqqında daha dəqiq təsvirlər əldə edəcəklər. Rəsədxananın daha çox kəşflər edəcəyi gözlənilir. Layihə, Yerə yaxın 90,000 yeni asteroid aşkarlayaraq hazırda məlum olanların sayını ikiqat artıracaq. Bu asteroidlər arasında Yerə toqquşma riski yarada biləcək obyektlər də ola bilər. Rubin rəsədxanası bu cür təhlükəli kosmik cisimlərin aşkarlanması və onların qarşısını almaq üçün kosmik agentliklərə dəstək verəcək. Rubin rəsədxanasının çəkdiyi bir çox görüntülər SpaceX Starlink kimi peyklərin izləri ilə kəsişə bilər. Lakin avtomatlaşdırılmış alqoritmlər bu izləri aşkar edərək elmi analizlərə minimal təsir göstərəcək. Heymans, "Rubin tam bir işçi atıdır. Bu, bizim illərdir çalışdığımız avadanlıqdır. Bu, son dərəcə teleskopdur," deyə sözlərini tamamlayıb.