Webb Teleskopu ilə qalaktika toqquşmasında birbaşa çökmə qara dəlik aşkar edildi

James Webb Kosmik Teleskopunun (JWST) arxiv məlumatlarını araşdıran alimlər, iki spiral qalaktikanın toqquşması nəticəsində yaranmış və "Sonsuzluq Qalaktikası" adlandırılan bir sistemdə birbaşa çökmə prosesindən yaranmış superkütləvi qara dəlik (SMQD) ola biləcək bir obyekt aşkar etdiklərini bildiriblər. Bu kəşf, ən böyük qara dəliklərin necə formalaşdığına dair mövcud anlayışları dəyişdirmək potensialına malikdir.

Sonsuzluq Qalaktikası, iki spiral qalaktikanın toqquşması nəticəsində yaranmış və üst-üstə düşən ulduz halqalarının "səkkiz rəqəmi" formasını yaratdığı bir sistemdir. Qalaktikaların nüvələri arasında yerləşən ionlaşmış hidrogen qaz buludu isə elektronlarını itirmiş vəziyyətdədir. Bu bölgədə, təxminən Günəşin kütləsinin bir milyon qatına bərabər olan superkütləvi qara dəlik yerləşə bilər. Alimlər hesab edir ki, bu qara dəlik birbaşa çökmə yolu ilə formalaşıb və bu, ən böyük qara dəliklərin necə meydana gəldiyinə dair ənənəvi nəzəriyyələrə meydan oxuyur.

Ənənəvi nəzəriyyələrə görə, qara dəliklər "yüngül toxum" modeli əsasında ulduzların qalıqları kimi kiçik başlayır və zamanla birləşərək böyüyür. Lakin bu yavaş proses, erkən kainatda bəzi qara dəliklərin niyə sürətlə böyüdüyünü tam izah edə bilmir. Alternativ "ağır toxum" modeli isə, qara dəliklərin ulduzların yaranma mərhələsini keçərək birbaşa qaz buludlarının çökməsi yolu ilə sürətlə formalaşa biləcəyini irəli sürür. Bunun üçün qazın ulduzlara parçalanmasının qarşısını alan xüsusi şərtlər lazımdır.

Sonsuzluq Qalaktikasında baş verən toqquşma, qazın sıxışdırılmasına və yüksək təzyiqli, turbulent şəraitin yaranmasına səbəb olub, bu da ulduz yaranmasını əngəlləyib. Alimlər yazır: "Bu formalaşma kanalında, parçalanma və ulduz yaranmasını əngəlləyən mexanizmlər, metalın az olması deyil, turbulentlik və istilik təzyiqidir." Bu, qara dəliyin qeyri-adi mövqeyini izah edir – o, ətrafındakı qazın sürət paylanmasının tam ortasında yerləşir, bu da onun həmin bölgədə formalaşdığını göstərir.

Bundan əlavə, iki qalaktikanın öz nüvələrində də superkütləvi qara dəliklər ola bilər. Alimlər qeyd edir ki, "iki nüvədə aktiv qalaktik nüvələrin (AGN) mövcudluğunu təsdiqləmək üçün həssas radio və ya spektroskopik müşahidələr aparmaq maraqlı olardı." Bu, sistemdə üç qara dəliyin mövcudluğunu təsdiqləyə bilər.

Bu yeni məlumatlar birbaşa çökmə qara dəliklərinin formalaşma prosesini tam sübut etməsə də, bu kəşf kainatın ən böyük qara dəliklərinin sürətlə formalaşa biləcəyini göstərən yeni bir pəncərə açır. "Biz birbaşa çökmə qara dəlik tapdığımızı qəti şəkildə deyə bilmərik. Lakin deyə bilərik ki, bu yeni məlumatlar yeni doğulmuş qara dəlik gördüyümüz iddiasını gücləndirir və bəzi rəqib izahları aradan qaldırır," deyə van Dokkum yekunlaşdırır.